Aanstaande donderdag is het Thanksgiving hier in de Verenigde Staten. Om ervoor te zorgen dat iedereen die meehelpt aan TidBITS de komende week kan doorbrengen met familie, vrienden en eten, publiceren we op 27 november 2023 geen e-mailuitgave van TidBITS, maar verschijnt de volgende op 4 december 2023.

Hoewel de wekelijkse e-mailuitgave aanstaande maandag niet zal verschijnen, zullen we doorgaan met het publiceren van artikelen op de TidBITS-website, en zullen de buitengewoon nuttige TidBITS Talk-discussies onverminderd doorgaan. Bezoek onze site, abonneer je op onze RSS-feed (vergeet niet dat TidBITS-leden een volledige tekstfeed krijgen) of volg ons op Apple News om op de hoogte te blijven.

We hopen dat degenen die Thanksgiving vieren een fijne en ontspannende vakantie hebben. Vergeet niet dat je tijdens deze feestdagen gratis het onlangs bijgewerkte Take Control of Thanksgiving Dinner van Joe Kissell kunt downloaden.

Aan alle anderen bieden we onze excuses aan voor het feit dat Thanksgiving de entertainmentwaarde van de OpenAI-soap en het nieuwste Xecrable-gedrag van Elon Musk voor de komende week zou kunnen temperen. Zoals gewoonlijk sloegen Nitrozac en Snaggy van Joy of Tech de spijker op de kop met hun Status of OpenAI Flowchart.

Apple heeft de gratis toegang tot SOS-noodmeldingen via satelliet met een extra jaar verlengd voor huidige eigenaars van een iPhone 14. Toen ze SOS-noodmeldingen via satelliet vorig jaar introduceerden (zie “SOS-noodmelding en 'Zoek mijn' via satelliet getest”, 21 november 2022) zei het bedrijf dat SOS-noodmelding via satelliet gratis zou zijn gedurende twee jaar voor alle gebruikers van een iPhone 14.

Als we deze aankondigingen combineren, zien we dat de dienst die eerder zou aflopen op 15 november 2024 (volgend jaar) nu zal doorlopen tot 15 november 2025, ongeveer het moment waarop Apple heeft gezegd dat iPhone 15-gebruikers geen gratis toegang meer zullen hebben tot SOS-noodmelding via satelliet.

Gezien het succes van SOS-noodmelding via satelliet bij het redden van levens, zie “SOS-noodoproep via satelliet redt levens tijdens de natuurbranden op Maui” (10 augustus 2023), bevindt Apple zich nu in een uitdagende bedrijfspositie. Het nut en de pr van SOS-noodmelding via satelliet zijn fantastisch, maar het bedrijf heeft zwaar geïnvesteerd in de dienst en probeert waarschijnlijk nog steeds uit te vissen hoe het een inkomstenstroom kan creëren om die investering te benutten. Enkele cijfers:

• In november 2022 heeft Apple 450 miljoen dollar toegezegd (voornamelijk aan satellietdienst Globalstar) om het satellietnetwerk en de grondstations van Globalstar te verbeteren.
• In september 2023 berichtte TechCrunch dat Apple 95% van de 64 miljoen dollar betaalt die de door Globalstar bij SpaceX geplande satellietlanceringen in 2025 kosten.
• TechCrunch meldt ook dat Apple heeft ingestemd met "het verstrekken van 252 miljoen dollar aan financiering voor de aanloopkosten in verband met het aanvullen van de satellietconstellatie".

Dat is in totaal bijna 763 miljoen dollar, nog los van ontwikkelings- en engineeringkosten, plus kosten voor personeel en onderhoud van de dienst.

Het lastige is om uit te vinden hoe de kosten in rekening kunnen worden gebracht zonder iemand uit te sluiten van de dienst tijdens een noodgeval. De beste aanpak zou kunnen zijn om een optionele betaalde dienst te creëren die tekstberichten zonder noodgevallen zou aanbieden om de noodoproepen te financieren. inReach, de satellietabonnementen van Garmin, variëren van $ 14,95 tot $ 64,95 per maand, met extra kosten per bericht. Maar is tekstberichten versturen via satelliet een markt die miljarden waard is?

Of zou SOS-noodmelding via satelliet voor Apple voldoende concurrentievoordeel ten opzichte van Android-smartphones kunnen opleveren om de kosten op te brengen? Geen enkele andere smartphone biedt momenteel een vergelijkbare dienst. Hoewel Qualcomm begin dit jaar zei dat zijn nieuwe processors en modems telefoons in staat zouden stellen om medio 2023 te communiceren met het satellietnetwerk van Iridium, heeft Iridium die deal net opgezegd en de telefoonfabrikanten de schuld gegeven voor het niet implementeren van de technologie.

Google zou echter aan het werken zijn aan ondersteuning voor het Garmin Response-netwerk. Bovendien heeft Starlink van SpaceX onlangs een pagina onthuld waarin het bedrijf satellietconnectiviteit voor standaard LTE-telefoons belooft, een dienst die eerst ter sprake kwam in een aankondiging met T-Mobile in 2022. Het is dus mogelijk dat Apple uiteindelijk slechts een voorsprong heeft in plaats van de enige leverancier te zijn van smartphones die geschikt zijn voor satellieten.

Zelfs als je de Mac al tientallen jaren gebruikt, schat ik dat je de Fn-toets nooit helemaal hebt begrepen. Wat niet helpt is het feit dat Apple het soms de functietoets noemt, maar dat alle Mac-toetsenborden al 12 of meer genummerde F-voor-functietoetsen hebben! De Fn-toets verscheen voor het eerst in 1998 in de PowerBook G3-serie (Wallstreet) en is sindsdien een vaste waarde geworden in de linkerbenedenhoek van laptop-toetsenborden. De Fn-toets migreerde pas in 2007 naar losse toetsenborden met het uitbrengen van het Apple toetsenbord met numeriek toetsenblok, waar hij een plek inneemt tussen de Delete-toets en de Home-toets. Op de compacte desktoptoetsenborden van Apple zit hij weer linksonder.

Apple is een paar jaar geleden begonnen met het toevoegen van een wereldbol-pictogram aan de Fn-toets en noemt deze vanaf macOS 14 Sonoma de Wereldbol-toets. Dit is waarschijnlijk om consistent te zijn met de iPad-toetsenborden, die de kleine letters "fn" helemaal hebben laten vallen ten gunste van een wereldbol-pictogram. In overeenstemming met de huidige vermelding in de Apple Stijlgids zal ik hem echter de Fn-toets blijven noemen.

(Overigens: aan de standaard zoekmachines had ik niets bij het zoeken naar het verschijnen van de Fn-toets. ChatGPT won hier duidelijk en wees bij de eerste poging al op de PowerBook G3-serie, wat ik kon bevestigen met foto's van toetsenborden. Google's Bard gokte maar wat raak en kwam met meerdere antwoorden, waaronder de PowerBook 540c, iBook G3 en PowerBook 2400c. Tekst over de introductie van de toets heb ik nergens kunnen vinden, voor de introductie op losse toetsenborden heb ik de foto's in MacTracker systematisch doorzocht.)

Anders dan bij Shift, Control, Option en Command is de Fn-toets niet als gewone wijzigingstoets te gebruiken, en in een venster verandert niets aan de knoppen als je op Fn drukt en dan een menu-item kiest. Je kan Fn ook niet gebruiken voor aangepaste toetscombinaties in Systeeminstellingen > Toetsenbord > Toetscombinaties, ook al zijn er enkele vaste Apple-onderdelen die de toets wel vermelden. Peter Lewis legt uit dat macro-apps als Keyboard Maestro er vrijwel geen toegang toe hebben omdat Apple de toets niet in de publieke Hot Key API verwerkt heeft. Met de apps Karabiner-Elements (gratis) en BetterTouchTool ($ 10) kan je Fn wel makkelijker gebruiken als speciale wijzigingstoets. Deze apps hebben toegang tot het toetsenbord op een lager niveau dan de genoemde publieke API's. Beide apps heb ik nog niet gebruikt, dus ik kan je niet vertellen hoe goed ze werken.

Tot en met macOS 12 Monterey was de Fn-toets in wezen een hardware-toets die de werking van de andere toetsen omzette naar een alternatieve functie. Dit had vooral invloed op F1, F2 enzovoort, de toetsen aan de bovenrand van het toetsenbord: je wisselde tussen de functie die erop weergegeven werd als pictogram (onder andere helderheid, volume en bediening van media) en standaard functietoetsen. Die F-toetsen waren soms nodig voor het bedienen van oudere online-systemen. Mensen die al veel langer met Macs werken, weten dat ze ingesteld kunnen worden als zelfgekozen sneltoetsen, dankzij de oudgediende systeeminstelling "Gebruik de toetsen F1, F2, enzovoort, als standaardfunctietoetsen". Activeren van die instelling betekent dat je de standaardfunctie direct kunt gebruiken, zonder dat je eerst de Fn-toets in hoeft te drukken. Deze schakelaar vind je nu in Systeeminstellingen > Toetsenbord > Toetscombinaties > Functietoetsen. In Monterey en oudere systemen stond het onder Systeemvoorkeuren > Toetsenbord > Toetsenbord.

Voor mij is de Fn-toets altijd vreemd gebleven, omdat ik de toetsen F1 tot F12 al sinds ongeveer 1990 gebruik om te wisselen tussen mijn belangrijkste apps, dus dat is al ongeveer 20 jaar voordat Apple de Fn-toets überhaupt introduceerde, en tien jaar voordat hij beschikbaar kwam voor gebruikers van de vaste Mac-computer. En zelf heb ik daarna nog lang vooral met toetsenborden van andere fabrikanten gewerkt, die vaak helemaal geen Fn-toets hadden. Ik activeerde alle specifieke hardware-functies toen met knoppen op het scherm. (Mijn huidige "Das Keyboard" blijkt een niet-actieve Fn-toets te bezitten, rechts naast de rechter Option-toets, en dit zag ik pas onlangs, toen ik aan dit artikel begon). Ik heb dus gedurende tweederde van mijn Mac-leven geen enkele behoefte aan zo'n toets gehad, en zogauw dat mogelijk werd, heb ik de standaardfunctietoetsen als zodanig geactiveerd, en van die beslissing ben ik nooit teruggekomen. Ik moet wel toegeven dat ik enige irritatie voel dat deze beperkte toets al 25 jaar zo'n centrale plek op mijn Apple-laptop inneemt.

Vanaf Monterey heeft Apple gebruikers de mogelijkheid gegeven om een functie van de ene wijzigingstoets (behalve Shift) over te brengen naar de andere. Vanaf nu kon de Fn- werken als de Control-toets voor mensen die zonder te kijken de toets linksonder gebruiken. (Zelf schakel ik ook altijd de functie van de Caps Lock-toets uit, door de optie "Geen taak" aan de toets toe te wijzen). In macOS 13 Ventura en later kan je dit doen in Systeeminstellingen > Toetsenbord > Toetscombinaties > Functietoetsen, in Monterey en ouder vind je het in Systeemvoorkeuren > Toetsenbord > Functietoetsen.

In de meest recente macOS-versies is Apple doorgegaan met het toewijzen van vaste extra functies aan de Fn-toets. In Systeeminstellingen > Toetsenbord kan je kiezen welke functie de Fn-toets heeft: wijzigen van de invoerbron (wat handig is als je vaak wisselt van taal of toetsenbord-indeling), openen van het venster met emoji's, starten van de dicteerfunctie (twee keer drukken), of niets doen. In versies van macOS vóór Ventura kon je activatie van de dicteerfunctie instellen via Systeemvoorkeuren > Toetsenbord > Dicteren.

Andere opties in Systeeminstellingen die je kan toewijzen aan de Fn-toets zijn onder andere:

• Siri: Je kunt bepalen dat het indrukken met Fn plus de spatiebalk Siri oproept. Deze optie schakel je in via Systeeminstellingen > Siri & Spotlight, in het pop-up-menu naast Toetscombinaties.
  
• Mission Control: In Systeeminstellingen > Bureaublad en Dock > Mission Control > Opdrachten kun je de Fn-toets zo instellen dat Mission Control (miniaturen voor alle vensters en voor Spaces), Appvensters (miniaturen voor alle vensters van de huidige app) of Toon bureaublad (verberg alle vensters) geactiveerd worden.
  

Let op de waarschuwing dat de Fn-toetsinstelling voor Mission Control strijdig is met de instelling voor een andere sneltoets. Ik denk dat die waarschuwing soms onjuist is en wijst op een fout in de Systeeminstellingen, want de waarschuwing blijft staan zelfs als ik het conflict oplos door de instelling terug te zetten naar de standaardwaarde van Control-Pijl omhoog. Het bericht verdwijnt na het opnieuw opstarten van de Mac. Toch kun je nog steeds in de problemen raken met tegenstrijdige instellingen. Als een aan een Fn-toets gekoppelde actie niet werkt zoals je verwachtte, kijk dan nog eens naar de instellingen die in dit artikel genoemd worden en zorg ervoor dat ze niet tegenstrijdig zijn.

Behalve de opties die in de Systeeminstellingen gemeld worden, hebben de technici van Apple een reeks aanvullende, hard gecodeerde snelkoppelingen ingebouwd. Hier is een lijst van de toetscombinaties die ik gevonden heb, waarvan er veel niet op de lijst van toetscombinaties van Apple staan. Als je nog andere weet, meld dit dan even in de commentaren!

• Fn-A: Selecteert een item in het Dock, waarna je de pijltjestoetsen kunt gebruiken om een ander item te selecteren en op Return kunt drukken om naar die app over te schakelen
• Fn-Shift-A: Opent Launchpad
• Fn-C: Opent het bedieningspaneel
• Fn-D: Start de dicteerfunctie (of stel een speciale toets in om dit te doen als je er twee keer op drukt)
• Fn-E: Opent de emoji-kiezer (hetzelfde als Wijzig > Emoji’s en symbolen)
• Fn-F: Schakelt schermvullende modus in en uit
• Fn-H: Verbergt alle open vensters en laat de desktop zien, nog een keer drukken brengt de vensters weer terug
• Fn-M: Selecteert het Apple-menu, waarna je met de pijltjestoetsen door de menu’s kunt navigeren en je het geselecteerde commando kunt activeren door op Return te drukken
• Fn-N: Toont het Berichtencentrum
• Fn-Q: Start een snelle notitie in Notities
• Fn-Backspace: Voorwaarts wissen op toetsenborden zonder voorwaarts-wissentoets (of gebruik Control-D)
• Fn-Return: Vergelijkbaar met de Enter-toets op een numeriek toetsenblok, maar verschilt in sommige situaties van Return
• Fn-Pijl omhoog: Scrolt één pagina naar boven (hetzelfde als de pagina-omhoogtoets)
• Fn-Pijl omlaag: Scrolt één pagina naar beneden (hetzelfde als de pagina-omlaagtoets)
• Fn-Pijl naar links: Scrolt naar het begin van een document (hetzelfde als de Home-toets)
• Fn-Pijl naar rechts: Scrolt naar het einde van een document (hetzelfde als de End-toets)

Een paar van deze snelkoppelingen werken niet als ze geactiveerd worden terwijl bepaalde apps in de voorgrond draaien: sommige apps ondersteunen bijvoorbeeld de Home- en End-toetsen niet en de Fn-toetsvarianten werken in die gevallen dus ook niet. Google Docs belemmert er ook een aantal, zodoende zouden andere webapps ook wel eens kunnen voorkomen dat een aantal Fn-toetscombinaties naar behoren functioneert.

Nu je weet wat de Fn-toets allemaal kan doen, kun je er wellicht beter gebruik van maken dan voorheen. Ik heb zelf de toets naar Control omgezet, omdat ik Control-Tab honderden keren per dag gebruik om in Arc tussen mijn tabbladen te schakelen.