Apple had de uitgifte-machine even gepauzeerd voordat HomePod Software 16.3 en tvOS 16.3 onthuld werden (zie “Apple brengt iOS 16.3, iPadOS 16.3, en macOS 13.2 Ventura uit, met ondersteuning voor fysieke beveiligingssleutels,” 23 januari 2023). Die twee overgebleven updates zijn nu beschikbaar. Hoewel doorgaans maar bijzaak (en voor tvOS 16.3 geldt dit nu ook weer) is HomePod 16.3 in dit geval best wel interessant.

HomePods en Apple TV’s zullen over het algemeen automatisch updaten en ik zie geen reden waarom je dit tegen zou moeten houden. Als je enthousiast bent over een van de nieuwe functies in HomePod Software 16.3, dan kun je de installatie een duwtje geven zodat je de update meteen ontvangt.

HomePod Software 16.3

Hoewel het niet zal verbazen dat HomePod Software 16.3 ondersteuning biedt voor de zojuist uitgegeven tweede-generatie HomePod (zie “Tweede-generatie HomePod ondersteunt ruimtelijke audio, monitoren van temperatuur/vochtigheid en geluidsherkenning,” 18 januari 2023), zijn er ook verbeteringen die bezitters van de eerste-generatie HomePod of de HomePod mini zullen waarderen.

Zo heeft Apple bijvoorbeeld de volumeknoppen op de eerste-generatie HomePod geüpdatet zodat je het geluid ook op laag volume fijnmazig kunt regelen. De beide grote HomePods profiteren van de nieuwe geluidsafstemming zodat gesproken materiaal zoals podcasts voor meer helderheid geoptimaliseerd wordt.

De overige veranderingen betreffen voornamelijk slimme huis-interacties en Siri:

• Je kunt nu van temperatuur- en vochtigheidssensoren in de HomePod mini en tweede-generatie HomePod gebruik maken om automatiseringen in Woning te activeren.
• De vernieuwde omgevingsgeluiden zijn meeslepender en je kunt ze nu aan scènes, automatiseringen en alarmen in de app Woning toevoegen.
• Zoek mijn op de HomePod maakt het nu mogelijk om Siri te vragen waar vrienden en familie, die hun locatie met je delen, zijn.
• Je kunt repeterende Woning-automatiseringen instellen door alleen je stem te gebruiken. Ik heb nog niet de kans gehad om dit te testen maar ik raad je aan om de resultaten in de app Woning te controleren.
• HomePods zullen nu een Siri-bevestigingsgeluid laten horen als verzoeken om slimme woningfuncties uitgevoerd zijn voor accessoires die misschien geen zichtbare verandering laten zien of die in een andere kamer staan. Tot nog toe bevestigde Siri zo’n actie met een gesproken antwoord.

Er zijn verschillende manieren om de HomePod-updates in gang te zetten. Door de knop ••• rechtsboven in de app Woning onder iOS aan te tikken en vervolgens Woninginstellingen > Software-update te selecteren merkte ik dat alle drie onze HomePods de update gingen downloaden. Ik neem aan dat de update ook automatisch geïnstalleerd zou zijn maar ik heb de installatie gestimuleerd door op de HomePod-tegel in de Woning-app te tikken, Details accessoire te selecteren en naar beneden te scrollen (of door op het tandwieltje te tikken) om de benodigde knoppen te tonen en vervolgens op Update te tikken.

tvOS 16.3

Er is hier niet veel te zien, mensen. Apple zegt over tvOS 16.3 alleen dat het om “algemene prestatie- en stabiliteitsverbeteringen” gaat. Er zijn ook oplossingen voor 10 beveiligingslekken. Ik zou de update automatisch laten installeren.

Een nieuw concept met oude wortels is op internet naar voren gekomen: federatie. In plaats van een gecentraliseerd systeem, meestal uitgevoerd als het equivalent van een enkele gigantische database door een bedrijf met een winstmotief of investeerders om terug te betalen, vertrouwt de federatie op gedistribueerde servers. Elke server, een instantie genaamd, voert een gemeenschappelijk protocol uit. Servers die dat protocol gebruiken, komen overeen om brokjes informatie uit te wisselen, zoals korte berichten of stukjes media. Het bekendste en populairste voorbeeld van een modern gefedereerd systeem is Mastodon, een microblognetwerk dat veel aandacht heeft gekregen als het primaire alternatief voor Twitter. (Zie de broer van dit artikel, “Mastodon: een nieuwe hoop voor sociale netwerken”, 27 januari 2023, voor meer informatie over wat Mastodon is, waarom je mee zou kunnen doen en hoe je het kunt gebruiken.)

Het concept van federatie heeft recent aandacht gekregen vanwege de opkomst van het ‘Fediverse’, een reeks open-sourceprotocollen die gebruikersactiviteit op een server beheren, alsook de uitwisseling van informatie tussen gebruikers op andere, onafhankelijk bediende servers. (Het meest gebruikte protocol is ActivityPub, ondersteund door het World Wide Web Consortium, maar er zijn er nog meer.) Serversoftware (meestal ook open-source) ondersteunt federatie door gebruikers toe te staan accounts lokaal te registreren en vervolgens lokale gebruikers te laten volgen en gevolgd worden door gebruikers op zowel de lokale server als andere servers binnen de Fediverse die hetzelfde protocol uitvoeren. In wezen bouwt dit open-source systeem een reeks verbindingen op tussen servers die geen voorafgaande afspraken hoeven te maken om te communiceren.

Er is geen centrum van het Fediverse. Elke deelnemer en elke server heeft zijn eigen agenda, werkingsprincipes en lokale gegevensopslag. De verbindingen tussen servers zijn allemaal consensueel, vrijwillig en kunnen worden gewijzigd. Geen enkele autoriteit dicteert of een bepaalde server al dan niet verbinding kan maken met een andere, noch kan een overkoepelende autoriteit eisen dat gebruikers of inhoud worden verwijderd. (Overheden en rechtbanken zijn een andere zaak, maar dat zijn altijd extrinsieke actoren met betrekking tot individuele of commerciële uitspraken.)

Je kan Fediverse-software vinden voor het uitwisselen van muziek, sociale netwerken en het delen van foto's en muziek, naast vele andere doeleinden. Deze handige site (niet-gezaghebbend door de aard van het beestje!) legt de Fediverse diepgaand uit en somt een enorm scala aan Fediverse-apps op. Ik ben ook dol op deze afbeelding die afgelopen november is gemaakt door Per Axbom en die veel Fediverse-apps visualiseert als takken en bladeren van een boom.

Het Fediverse staat lijnrecht tegenover de gecentraliseerde, commerciële manier van de meeste bedrijven om mensen via internet met elkaar in contact te brengen. Het is een voorbeeld van het ethos van IndieWeb, dat zowel terugkijkt naar het beste uit de vroege dagen van het internet als vooruit kijkt naar het beste wat vandaag de dag gebouwd kan worden. Het Fediverse is ontworpen om op een coöperatieve manier bronnen te delen die iedereen vooruit helpt, terwijl het ook individuele punten van autoriteit biedt waarmee kan worden verbonden met andere onafhankelijk bestuurde netwerken en servers.

Hoewel je momenteel waarschijnlijk vooral geïnteresseerd bent in Mastodon (zie hiervoor het artikel waarnaar hierboven wordt verwezen), is het Fediverse breder, een stelsel waarin Mastodon de taal van de vrede is binnen vele sterrenstelsels en handelsroutes, terwijl het naast allerlei verenigde andere systemen bestaat. Laten we eens nader bekijken wat het Fediverse is en wat het betekent.

Terug naar de toekomst van niet-gecentraliseerde interacties

In het universum van mogelijkheden waarop mensen elektronisch met elkaar kunnen communiceren, vallen de keuzen grofweg uiteen in gecentraliseerd, gedecentraliseerd en gedistribueerd. Dit is geen nieuw onderscheid, zoals je kunt zien in dit diagram van netwerk-typen uit een invloedrijk onderzoeksartikel uit 1964 door Paul Baran.

Hier zijn de definities met diensten als voorbeelden:

• Gecentraliseerd: Twitter is gecentraliseerd. Eén bedrijf is eigenaar van het protocol, de data en de servers. Het beheert de accounts, stelt het beleid op en heeft totale controle over de advertenties, wat er wordt gepubliceerd, wie de dienst gebruikt en hoe derde partijen toegang krijgen tot de data. (Voorbeeld: Twitters plotselinge ban op toegang door apps van derden tot de API van het bedrijf zonder waarschuwing vooraf — zie “Twitter doet Twitter-apps van derden in de ban,” 20 januari 2023.) Het centrum is de waarheid: de enige plek om met het abstracte beeld van wat de dienst is, te kunnen interageren.
• Gedecentraliseerd: DNS is gedecentraliseerd. Er is een hiërarchie voor het domein-naamsysteem dat definieert hoe delen van internet afzonderlijk kunnen worden benoemd en geassocieerd met netwerk-IDs en andere data. Sommige delen van het domein-naamsysteem worden bediend door centrale authoriteiten, die regels opstellen en diverse essentiele technische onderdelen en servers bedienen. Deze authoriteiten bevatten bepaalde waarheden, zoals welke servers de lijst van .com- en .org-domeinen bevatten. Maar los daarvan kan, met redelijk weinig beperkingen, iedereen zelf een eigen domeinnaam (laten) hosten, en zelf alle geassocieerde aspecten kiezen zoals subdomeinen, mailservers, site validation-tekstinvoer, enzovoort.
• Gedistribueerd: Het Fediverse is gedistribueerd. Elke instantie van Fediverse is zijn eigen Kleine Prins-wereld die kan kiezen om zich met andere servers te verbinden via federatie, de uitwisseling van lokaal opgeslagen informatie met andere servers op afstand. Er is niemand die de leiding heeft en er is niet één plek waar je terecht kunt voor de definitieve waarheid over het netwerk.

Dit doet de ouderen onder ons misschien wel terugdenken aan wat vroeger bekendstond als store-and-forward-systemem, zoals het oorspronkelijke FidoNet, UUCPNET en BITNET. Dat waren vroege voorbeelden van een soort federatie. Elke server wist hoe hij informatie die bestemd was voor niet-lokale accounts moest doorgeven, zelfs als dat alleen maar betekende dat het naar de volgende server ging. Zo kon bijvoorbeeld met UUCP e-mail worden geadresseerd met behulp van bang routing, waarbij elke server tussen de bron en de bestemming werd opgelijst. Deze netwerken waren van cruciaal belang in de begindagen van internetwerken, toen modems duur waren, bandbreedte beperkt en er geen backbone bestond.

Centralisatie staat daar per definitie haaks op. Het heeft zich uitgebreid, deels vanwege de kosten van de middelen die nodig waren om de noodzakelijke computer- en bandbreedtevereisten te beheren naarmate het internet rijker aan media en ingewikkelder werd. Ook de technische drempel voor toegang tot het internet stond in de weg van massale invoering. Nieuwere diensten boden een gemakkelijkere toegang tot sommige onderdelen van het internet, en sociale netwerken veroverden een publiek dat hoofdzakelijk e-mail en een browser gebruikte en niet wilde bloggen, een website bouwen of berichten op Usenet plaatsen.

Iets dat een nieuwe koers uitzet op oude paden moet blijk geven van een bloeiende gemeenschap, gemakkelijke toegang bieden en betrouwbaar werken. Het is moeilijk te beweren dat alle drie die elementen vandaag bestaan in de Fediverse, maar elk van die elementen gaat in de goede richting.

Mastodon en het Fediverse staan voor iets veel beters dan Web 2.0 - en veel beter dan wat al wordt gezien als het noodlottige, belachelijk gemerkte metaverse/cryptogerichte Web3. Het Fediverse is meer als Web 1++: wat je vroeger leuk vond, maar dan modern en veel meer ervan.

Beperkingen van federatie

Federatie heeft een aantal nadelen die deels te maken hebben met het ontbreken van een centrale organisatie die zich bezighoudt met infrastructuur en beleid. Dat gezegd zijnde, zijn deze nadelen eigenlijk allemaal tweesnijdende zwaarden, met zowel negatieve als positieve aspecten:

• Instanties kiezen zelf met welke andere instanties ze willen federeren. Er is geen manier om een instantie te dwingen berichten uit te wisselen met elke andere instantie. Een instantie waar je in zit kan om triviale redenen veel andere instanties blokkeren. Over het algemeen is dat niet het geval, omdat grillig geleide instanties alleen eindigen met gebruikers die het met die grillige beslissingen eens zijn (en dat klinkt nogal als het Twitter van tegenwoordig).
• Instanties die veel media, veel gebruikers of veel interactie vergen, kunnen hogere server- en bandbreedtekosten hebben dan meer bescheiden instanties - misschien wel duizenden dollars per maand in plaats van slechts een paar dollar per maand voor een kleinere instantie.
• De beheerders van een instantie hebben de taak om de gebruikers in hun instantie tevreden te stellen en ervoor te zorgen dat de instantie geen activiteiten ontplooit die de wet overtreden. In de VS moeten instanties ook reageren op Section 230-verzoeken, juridisch bindende verzoeken om gerapporteerde inhoud onmiddellijk te verwijderen.
• De meeste instanties worden geleid door een individu of een kleine groep die zijn tijd vrijwillig besteedt en geld doneert. Er zijn er maar weinig met betaalde medewerkers. Dus elke minuut die een beheerder of moderator besteedt aan iets wat structureel, sociaal of juridisch verkeerd is, is tijd die gestolen wordt van iets anders dat ze zouden kunnen doen.
• ActivityPub, het onderliggende protocol, was niet ontworpen om efficiënt te zijn in het licht van uitgebreide onderlinge verbindingen tussen servers. Dit kan leiden tot lange vertragingen in de verspreiding van berichten, maar omdat ActivityPub open source is, werken ontwikkelaars actief aan het verbeteren van de efficiëntie.

Sommige van deze problemen herken je misschien van e-mail, dat in feite een gefedereerde dienst is, ondanks het grote aantal e-mailaccounts voor consumenten en bedrijven die worden gehost door Apple, Google en Microsoft, en voor werknemers door grote bedrijven. De beheerders die e-mailservers beheren, kunnen bijvoorbeeld voorkomen dat e-mail naar andere e-mailservers gaat of ervan wordt ontvangen; constant bijgewerkte lijsten van slechte deelnemers helpen dat proces. Individuele e-mailontvangers kunnen gereedschappen gebruiken om berichten van individuen of hele domeinen te blokkeren. (Beheerders van gefedereerde servers moeten daarentegen mogelijk voortdurend individuele berichten onderzoeken, iets dat zelden wordt gedaan met e-mail). E-mail had vroeger te lijden onder beperkingen op het aantal verzonden e-mailbijlagen, wat soms resulteerde in enorme achterstanden bij het ontvangen van e-mails. Deze problemen zijn in de loop van de tijd kleiner geworden doordat de kosten van het draaien van servers zijn gedaald.

Ondanks deze problemen heeft e-mail een grote vlucht genomen. Voorspellingen rond de eeuwwisseling dat e-mail steeds meer last zou krijgen van balkanisering, met servers die alleen interactie zouden hebben met subsets van andere servers, zijn niet uitgekomen. Een specifieke zorg was dat een bepaald e-mailbericht misschien niet van hier naar daar zou kunnen komen, waar dat dan ook zou zijn, vanwege een blokkade halverwege. Dat is niet gebeurd. Het succes van e-mail als een decennialang toevallig experiment in federatie zou ons hoop moeten geven.

In de Fediverse blokkeren de meeste instanties wel andere instanties. Maar het is meestal een subset van andere instanties om verschillende, duidelijke redenen. De meest voorkomende zijn instanties die worden gebruikt door mensen met extremistische ideologieën. Deze zogenaamde defederatie, het blokkeren van verkeer van een andere instantie, gebeurt naar goeddunken van de beheerders van een instantie. Met name binnen Mastodon kun je ook accounts of hele instanties het zwijgen opleggen of blokkeren, los van de instantie waarop jouw Mastodon-account wordt gehost. Je ziet dan nooit die persoon of berichten van dat domein.

Beheerders kunnen ook verschillende acties ondernemen tegen individuen, specifieke berichten of andere onderdelen. In de wereld van Mastodon zie je dat sommige instanties een stevig moderatieteam hebben, met een gedetailleerd gebruikersbeleid over acceptabel gedrag. Een aantal heeft zelfs een beoordelingscommissie of adviserend orgaan om goed gedrag te stimuleren en er wordt soms hulp aangeboden. Het is moeilijk om op grote schaal moderatie toe te passen, dus met de groei van de Fediverse wordt dit een uitdaging. Een toename van gebruikers en activiteit op het netwerk zou kunnen leiden tot grove ingrepen met het verwijderen van berichten of mensen, of tot te beperkt filteren van zich misdragende partijen. En dat zou er vervolgens weer toe kunnen leiden dat bepaalde instanties het contact verbreken met instanties die te streng of juist niet streng genoeg zijn.

Gelukkig blijf je altijd eigenaar van jouw social graph, jouw netwerk van connecties met anderen, zelfs al moet ieder account een plek ergens op een instantie hebben. Je kunt jouw identiteit van de ene server afhalen en migreren naar de andere server. Hiermee breng je jouw volgers mee en laat je een automatische doorstuurlink achter. (Op Mastodon migreren je berichten niet: ze blijven, in hars gegoten als het ware, op de vorige server staan, tenzij de betrokken beheerder het account verwijdert.) Als je geblokkeerd of verbannen wordt op de instantie waar jouw account oorspronkelijk gecreëerd is, dan ontstaat een complex probleem.

Als een bepaald Fediverse-project, inclusief het onderliggende ActivityPub-protocol te radicaal wordt in zijn uitingen, dan zou het ge-forked kunnen worden, afgesplitst van het grote netwerk, of er zou een duplicaat van het project gemaakt kunnen worden, dat vervolgens in een nieuwe richting meegenomen wordt. Er is veel mogelijk, want de meeste van deze initiatieven zijn open source. Mensen die een instantie gebruiken met hetzelfde protocol zouden er voor kunnen kiezen om de geforkte versie te installeren, als de oorspronkelijke richting van het project ze niet bevalt. Zo zou de Fediverse (of een onderdeel ervan) in delen uiteen kunnen vallen, maar in de praktijk blijven de meeste instanties verbonden aan de oorspronkelijke tak.

Niet alle apps die compatibel zijn met de Fediverse bestaan (alleen maar) als Mastodon-instantie. Het microblog Micro.blog service van Manton Reese, bijvoorbeeld, ondersteunt ActivityPub als een van de aangeboden formats. De dienst wordt standaard geactiveerd voor ieder account dat na oktober 2022 opgezet is. In Mastodon kan je het blog van een Micro.blog-gebruiker even gemakkelijk toevoegen aan jouw voorkeuren als de berichten van een andere Mastodon-gebruiker. Gebruikers van WordPress kunnen ActivityPub activeren via z'n gelijknamige plug-in (in bèta), om je te kunnen abonneren op verschillende berichtenstromen. De Fediverse werkt ook prima met RSS, wat gebruikt wordt als een soort lingua franca, een grote poort naar allerlei niet-interactieve informatie.

Wordt het een toekomst van verbinding in verdeling?

De toekomst van de Fediverse hangt er niet van af of het netwerk door de grote massa, door honderd miljoenen mensen, geadopteerd wordt. Dit is geen bedrijf, dat duizenden medewerkers moet onderhouden, of enorme hoeveelheden servers. Dit netwerk drijft eerder op momentum en op betrokkenheid van zijn gebruikers. Deze wereld van open-source-projecten, van vrijwilligers met hun servers, draait op mensen die erin geloven dat ze iets waardevols doen, of dit nu voortkomt uit verlicht eigenbelang of uit onbaatzuchtig idealisme.

Het enorme enthousiasme over de Fediverse komt daaruit voort, dat we in Mastodon mogelijk een nieuwe (oude) digitale droom zien opbloeien. Een bloem die groeide uit een zaadje dat bijna twintig jaar zorgvuldig gekoesterd werd, ergens in een ondergrondse zaden-kluis van het internet. We zagen blogs verdwijnen, RSS langzaam uit beeld raken - en we zagen dat mensen zich steeds minder eigenaar voelden van hun online uitingen en relaties. Je kon je werkelijk afvragen of die droom van een autonoom én verbonden internet misschien voor altijd verloren was. Maar de Fediverse biedt nieuwe, vruchtbare bodem voor de droom. Laten we eens zien wat voor bloemen er gaan bloeien.

Denk even terug aan de eerste keer dat je je verwonderde over en blij werd van het internet. Bang dat je dat nooit meer gaat meemaken? Dan zou je je eens voorzichtig moeten verdiepen in de wereld van Mastodon microbloggen om te zien of je daar wellicht iets nieuws vindt waar je blij van wordt. Het zou je terug kunnen voeren — zoals het mij op dit moment doet — naar de dagen dat je je niet geïntimideerd voelde door online interacties.

Mastodon is geen dienst maar een netwerk van op basis van vrijwilligheid samenwerkende, onafhankelijk beheerde servers die de Mastodon programmatuur draaien. Het is het bekendste voorbeeld van het zogenaamde Fediverse en kent een ongekende groei aan gebruikers sinds Elon Musk Twitter overnam en vervolgens medewerkers ontsloeg, systemen ontregelde, Twitter apps van derden blokkeerde, en accounts die om een keur van asociaal, fascistisch, en antidemocratisch gedrag geblokkeerd werden weer activeerde. (Zie voor meer informatie over het Fediverse zelf mijn andere artikel, “Is je toekomst verdeeld? Welkom in het Fediverse!,” 27 januari 2023).

Oppervlakkig gezien zou je kunnen denken dat Mastodon gewoon een Twitter-vervanger is. Maar dat ligt toch wat ingewikkelder, op een goede manier. Mastodon heeft de laatste maanden een buitensporige hoeveelheid aandacht gekregen omdat het het best overeenkomende alternatieve toevluchtsoord is voor mensen die hun buik vol hebben van Twitter maar hun bestaande sociale banden wilden behouden. Begin 2022 waren er slechts een enkele honderdduizend mensen met geregistreerde accounts op een Mastodon server; tegen oktober 2022 was dat aantal opgelopen tot vele honderdduizenden en ligt op het moment rond de negen miljoen. Twitter daarentegen kent honderden miljoenen accounts, hoewel een van Elon Musks best te onderbouwen kritieken van voordat hij Twitter overnam was dat Twitter waarschijnlijk een fors aantal bot-accounts kent die er alleen maar zijn om spam, oplichting en hype te versturen.

Met Mastodon heb je niet te maken met een immens bedrijf zonder gezicht - of met een opdringerige CEO die willekeurige besluiten neemt die vaak volstrekt onbegrijpelijk zijn en waar je je niet tegen kunt verweren. Nee, je sluit je aan bij een Mastodon server — een zogenaamde instance — die door een individu, bedrijf, of organisatie onderhouden wordt. Elke instance wisselt berichten uit, of federeert, met andere Mastodon servers. Servers delen pakketjes informatie met elkaar gebaseerd op de sociale grafiek die weergeeft welke gebruikers geabonneerd zijn op berichten van andere gebruikers. Er is geen centrale database van berichten en ook geen centrale opslag van social grafieken. Mastodon bestaat uitsluitend uit zijn afzonderlijke onderdelen, er is geen overkoepelende Mastodon server of instantie.

Je kunt je Mastodon voorstellen als een vloot bestaande uit boten van zeer uiteenlopende grootte, waar Twitter eerder een cruiseschip zo groot als een continent is. Sommige Mastodonboten zijn dan grote veerboten met tot wel 50.000 passagiers, terwijl andere roeibootjes zijn met maar één inzittende! De admin van elke instance - de kapitein van een individuele boot - kan willekeurige beslissingen nemen waar je het net zo mee oneens kan zijn als met de draaikonterij van een commerciële partij. Maar in dat geval ben je niet gebonden aan die boot, met als enige alternatief overboord springen en verdrinken. Je kunt gewoon overstappen op een andere boot, zonder dat je je plek in de vlootgemeenschap kwijtraakt. Delen van de vloot kunnen ook hun eigen koers varen en een onafhankelijke flottielje vormen maar geen enkele boot, hoe groot ook, is belangrijker dan de andere boten in de gemeenschap.

Als je Twitter of Facebook regelmatig gebruikt — maar ook als je je verre houdt van deze en vergelijkbare diensten — en je wilt begrijpen wat Mastodon is, wat zijn toekomst is en hoe je je aanmeldt, lees dan verder. Je hebt niet al te veel technische details nodig om te begrijpen waarom Mastodon en het Fediverse sterk contrasteren met commerciële sociale netwerken en waarom ze teruggrijpen op een aantal aangename aspecten van, laten we zeggen, ouderwetse internetinteracties.

En hou voor ogen dat dingen veranderen. Mastodon is een actief project in ontwikkeling, waar zich dagelijks schepen van deelnemers bij aansluiten; en velen van hen vragen om nieuwe functies. Als je je aansluit bij Mastodon ben je onderdeel van een reis waarvan de details van waar je heen gaat en hoe je daar komt nog niet vastliggen.

Wat is Mastodon en hoe werkt het?

Mastodon is een open source-project dat het uitgestorven neefje van de olifant gebruikt als mascotte. Een Duits non-profit bedrijf beheert de ontwikkeling en draait een aantal grote Mastodon instances. Het netwerk is onderdeel van het Fediverse, een verzameling softwareprojecten die een set van account- en uitwisselingsprotocollen delen — met name ActivityPub — om lokale gebruikers en uitwisseling van gegevens tussen lokale gebruikers en servers te beheren. In tegenstelling tot Twitter, dat een centrale opslag van namen van gebruikersaccounts en tweets kent, zijn Mastodon en Fediverse-diensten lokaal van aard en zijn alleen sommige acties wereldwijd.

Als Mastodongebruiker heb je de indruk dat alles goed geregeld is. Admins en protocollen zorgen voor het ruige handwerk waardoor communicatie ongehinderd tussen verschillende verbonden instances vloeit.

Hoewel Mastodon van buitenaf gezien beslist gecompliceerd lijkt, durf ik te beweren dat als je een e-mail account kan opzetten en je je zelf wel eens hebt aangemeld voor een mailinglijst op het internet, je ook zo aan de slag bent met Mastodon. Op veel vlakken lijkt Mastodon zelfs op e-mail, hoewel je wel meer van de onderliggende machinerie kunt zien:

• Je hebt een account op één enkele server. Je kunt wel op afzonderlijke instances accounts hebben maar elk account wordt beschouwd als een apart adres binnen de Fediverse.
• Mensen kunnen je vinden, en je berichten sturen, via adressen met de volgende vorm: @[email protected]; mijn Mastodon account is @[email protected]. (Ik had een ouder account dat ik jaren geleden eens heb aangemaakt, @[email protected] maar dat heb ik doorgelinkt naar mijn huidige adres. Als ik dat had aangehouden zou ik expliciet berichten naar dat account in de gaten moeten houden, net alsof ik afzonderlijke e-mailadressen op verschillende servers hebt.)
• Berichten worden lokaal opgeslagen voordat ze eventueel naar elders worden gestuurd, als ze gericht zijn aan iemand die geen account heeft op de lokale server.
• Admins zijn veantwoordelijk voor het in de lucht houden van een instance en kunnen zelf kiezen met welke andere instances ze verbonden willen zijn — of juist niet verbonden willen zijn. (Vergelijk het met blocklists voor e-mailservers die uitsluitend spam en kwaadaardige berichten versturen.)

Als je een Mastodon-app gebruikt log je in op de server waarop zich de instance bevindt waar je een account hebt. Als je in Mastodon een bericht plaatst worden ook de tekst van dat bericht en alle bijbehorende media en metadata lokaal opgeslagen op de server van die instance. Mensen die een account hebben op dezelfde server of een lokale feed bekijken zien je post na ophalen uit hun lokale gegevensopslag.

De onderlinge verbindingen tussen servers worden belangrijk als je een zogenaamde sociale grafiek creëert: de verbindingen tussen jezelf en andere personen. Je volgt mensen die interessante zaken te melden hebben en mensen die jouw berichten interessant vinden zullen jou gaan volgen. (Een Mastodon-app verzorgt normaliter de complexiteit van uitvogelen op welke instance zij zich bevinden.)

Jouw instance weet welke gebruikers op andere instances jou volgen en vice versa. Als je een bericht plaatst gebruikt je instance ActivityPub om die post naar iedere server te sturen waarop een gebruiker zit die jou volgt. Het omgekeerde gebeurt ook. Het is een soort van e-maillijst maar dan voor servers in plaats van voor individuen. Zoals Effy Elden, een infrastructuur-consultant bij Thoughtworks in Australië, in een podcast uitlegt:

Elke keer als [een bepaalde gebruiker met 6000 volgers] een bericht plaatst worden daarmee feitelijk duizend taken voor onze server gecreëerd: maak een verbinding met elk van die servers, lever het bericht af en plaats het. Dat gebeurt allemaal asynchroon.

Asynchroon betekent hier dat de feitelijke distributie door zg. agents op de server zelf gebeurt. ActivityPub is nooit ontworpen met de huidige aantallen gebruikers van Mastodon in gedachten en zo'n agent kan soms vastlopen als de benodigde processorkracht ontbreekt of wanneer een instance overbelast is. Dat betekent dat er soms sprake is van vertraging op het Mastodon netwerk, wat meestal niet gebeurt op Twitter of andere gecentraliseerde systemen (of niet zichtbaar is). Vertragingen komen en gaan en worden meestal opgelost als er veel nieuwe gebruikers komen, waardoor er vaak ook meer servers en dergelijke bijgeplaatst worden. En wees eerlijk, is het nu echt erg als het een paar minuten langer duurt voordat je bericht op een instance arriveert?

Mastodon biedt aan de voorkant van je account een standaard web-app (zie onder). De web-app biedt veel functionaliteit. Er zijn ook mobiele en desktop apps ontwikkeld, voor alle platforms (het is lastig om die “third-party” te noemen, want alle partijen zijn in dit geval gelijkwaardig). In tegenstelling tot gecentraliseerde netwerken is de API van Mastodon - de kapstok van het systeem - openbaar en beschikbaar voor iedereen, waardoor apps alle functionaliteit kunnen bieden die ze willen.

Dat is de achtergrond. Laten we nu eens kijken hoe je onderdeel kunt worden van het Mastodon netwerk.

Een account aanmaken bij Mastodon

Omdat er geen Mastodon-centrum bestaat, kan het proces om onderdeel van het netwerk te worden verwarrend en frustrerend zijn. Het is moeilijker dan de keuze van een e-mailserver, omdat er zoveel keuzen zijn, die bijna allemaal gratis zijn (zolang ze de capaciteit voor meer gebruikers hebben).

Een keuze maken tussen Apple, Google of Microsoft voor je e-mail is gemakkelijker dan de keuze tussen honderden Mastodon-instances. De laatste weken heeft het Mastodon-project wel dingen verbeterd, omdat de site van Mastodon vaak de eerste plek is die mensen vinden als ze zoeken op Mastodon.

Als je naar de website van Mastodon gaat en daar klikt op 'Servers' zie je een lijst instances die op dat moment gebruikers accepteren. Dat waren er toen ik keek meer dan 200. Alle instances op die lijst moeten voldoen aan een paar basale principes zoals modereren op haatzaaien. Sommige instances laten iedereen toe, andere vereisen dat je een aanvraag indient voor een account.

Het kan een uitdaging zijn om een geschikte te vinden! Hier wat tips om je keuze te beperken:

• Maak het me gemakkelijk! Veel mensen gaan meteen naar Mstdn.social. Als je daar een account gaat aanmaken krijg je meteen een overzicht van de verwachtingen van Mstdn.social.
• Ik heb wat hulp nodig: klik onder Onderwerpen op General. Er zijn ook hier tientallen servers, maar hier hebben de servers een bepaalde focus op basis van geografie of onderwerp.
• Ik wil naar een instance waar ik de meeste van mijn Twittervrienden kan terugvinden: de app Fedifinder haalt Mastodon-accounts uit de profielen van de mensen die je op Twitter volgt, of die jou daar volgen. Na de scan toont de app de instances die gebruikt worden door mensen op je lijst, en die openstaan voor nieuwe leden, gesorteerd op hoeveelheid gebruik. Deze lijst kun je ook gebruiken om je account te voorzien van volgers.
• Ik wil onderdeel zijn van een specifieke gemeenschap en dat met de naam van mijn instance laten zien: zoek naar regio's of onderwerpen die met je voorkeuren overeenkomen.
• Ik maak me zorgen over de veiligheid van mijn gegevens, en die moeten zich in land A bevinden in niet in land B: je kunt de lijst filteren op land en de voorwaarden van een instance lezen om te zien hoe ze omgaan met privacy en juridische vragen.

Instances kunnen een bepaalde gemeenschap benadrukken en vereisen dat je laat zien dat je onderdeel bent van die gemeenschap, bijvoorbeeld doordat je in een bepaald land woont, of artiest of journalist bent. Andere instances hebben deze beperking niet en accepteren in principe iedereen.

Het kan je het gevoel geven dat je lid wordt van een club, een forum of een Discord-server. Het is echter veel losser. De enige manier waarop een instance verschil kan maken is dat er een Local-lijst is, waarop je alleen berichten ziet van andere gebruikers op die instance, naast minder publieke berichten van mensen die je lokaal volgt.

Het opvallendst is nog dat de regels voor het plaatsen van berichten (en de hoeveelheid redactie) vaak samenhangen met de intentie van een instance. Zo richt de instance tech.lgbt zich op “mensen in de tech-industrie, academici, studenten, furries en anderen die geïnteresseerd zijn in technologie en die LGBTQIA+ zijn of zich verwant voelen”. In overeenstemming hiermee zijn er op deze instance veel regels om de gebruikers te beschermen tegen misbruik, *-fobie en andere vormen van asociaal gedrag die ze vaak ervaren op andere sociale netwerken. Deze regels beginnen met een principeverklaring en geven daarna veel details. Dat betekent dat deze instance strenger dan andere modereert. Dat resulteert soms in het weghalen van berichten of het verbannen van gebruikers op de server. Ook worden soms berichten of gebruikers geweigerd, of hele servers geblokt.

Veel beheerders accepteren of vragen donaties om de operationele kosten te dekken. Sommige zijn hier volledig transparant over, zoals Mstdn.social. Deze server heeft een pagina over het budget. Ik verwacht dat in de loop van de tijd meer instances geld gaan vragen om meer tijd in beheer en administratie te kunnen stoppen. Het is ook waarschijnlijk dat meer organisaties die een lidmaatschap vereisen een Mastodon-instance zullen opstarten die gekoppeld is aan dat lidmaatschap. Leo Laporte van This Week In Tech heeft dit al gedaan met de instance twit.social voor leden van Club TWiT.

Zodra je een account hebt kun je interessante mensen gaan volgen en je eigen berichten plaatsen! (Op sommige Mastodon-instances kun je zonder een account publieke berichten lezen, maar je bent erg beperkt in wat je van andere instances kunt zien.)

Hoe Mastodon te gebruiken

Je kunt eenvoudigweg een webbrowser gebruiken om naar de URL van je instance te gaan en daar in te loggen. De web-app is helemaal niet slecht! In de verhandeling hierna gebruik ik de web-app van Mastodon, omdat bijna iedereen die als begin kan gebruiken.

Je kunt ook een andere app gebruiken. Het Mastodon-project houdt deze bij. Voorbeelden zijn Ivory van Tapbots , gebouwd op het raamwerk van het betreurde Tweetbot, een van de populairste Twitter-clients. (Ivory was nog in de fase van alfa-tests toen Twitter ruw en onaangekondigd Twitter-apps van externe ontwikkelaars ging weren. Tapbots ging snel in 'red het bedrijf'-modus en produceerde een 1.0-versie van Ivory die behoorlijk goed werkt, en heeft een overzicht gepubliceerd van toekomstige functies.)

Als je nog een actief Twitter-account hebt kun je een deel van de mensen die je volgt (of die jou volgen) op Mastodon vinden. Hiervoor moet je een app van derden toestemming geven je Twitter-account te scannen. (Dat werkt nog, maar waarschijnlijk niet lang meer.) Ik raad Fedifinder aan, zoals ik eerder al zei. Als die app klaar is met zoeken kun je gevonden contacten exporteren naar een CSV-bestand en ze importeren om toe te voegen aan (niet in plaats van!) de lijst op je Mastodon-account. Ik vond zo enkele honderden mensen die ik op die manier volg, en ik denk dat veel anderen dat met mij ook zo gedaan hebben.

Als je een beetje je weg weet te vinden op Mastodon kun je op twee manieren (kijk in de navigatiekolom van de web-app) mensen vinden die je wilt volgen: Lokaal en Globaal. Lokaal laat alle publieke berichten zien van de instance waar je op zit, Globaal toont een tijdlijn met alle publieke berichten van iedereen gevolgd door iedereen op jouw instance!

Bedenk dat de volgorde van de berichten die je ziet niet beïnvloed wordt door een of ander algoritme dat prioriteiten toekent. Ze worden echt chronologisch getoond, nieuwste berichten het eerst. Er zullen waarschijnlijk clients komen die andere mogelijkheden bieden, zoals voorrang geven aan mensen die je volgt.

Om meer mensen te volgen:

• klik je op hun naam (een koppeling naar hun profiel) en vervolgens op Volgen.
  
  
• Kopieer hun Mastodon-adres in de vorm @[email protected], plak het in het zoekveld en druk op Return. Voor mij is dat @[email protected], en je kunt Adam Engst volgen op @[email protected]. Klik vervolgens op het pictogram "person plus" rechts van hun zoekresultaat om hen te volgen.
  
  
• In plaats van een adres in Fediverse-vorm kun je een volledige URL, zoals https://twit.social/@glennf, in het zoekveld linksboven plakken om hetzelfde resultaat te krijgen.

Ik raad aan om je profiel meteen bij te werken, zodat mensen weten wie je bent. Je kunt in de rechterbovenhoek van de web-app op 'Profiel bewerken' klikken en vervolgens een foto of avatar, een profielachtergrond, een biografie en koppelingen toevoegen. Er bestaat in Mastodon niet zoiets als een privé-account, maar je kunt een vakje aanvinken om goedkeuring van alle volgers te vereisen, zoals hieronder weergegeven, en semi-privé publiceren op een manier die ik later uitleg.

Omdat Mastodon decentraal is, kan niemand jouw identiteit als zodanig valideren. Maar je kunt een techniek gebruiken waarmee je kunt bewijzen dat je een relatie hebt met een website die je toevoegt aan de sectie 'Metagegevens van profiel'. Op elke site waarnaar je een koppeling maakt kun je, als je HTML aan de pagina kunt toevoegen, een tag rel=me toevoegen, een soort bevestiging ter zelf-verificatie. Je kunt naast de metagegevens klikken om jouw adres in de juiste vorm te kopiëren. Het ziet eruit als <a rel="me" href="https://twit.social/@glennf">Mastodon</a>. Het deel Mastodon is niet nodig: de koppeling kan leeg zijn. Ik verwijder het altijd. Zodra je dat fragment hebt toegevoegd, wordt de koppeling gevalideerd en wordt deze groen weergegeven voor jou en anderen in je profiel.

Wanneer je klaar bent om je eerste bericht te plaatsen, kun je overwegen een bericht te schrijven dat je tagt met #introductie. Vertel mensen een beetje over jezelf. Je kunt dit bericht na publicatie vastmaken, zodat het als eerste wordt weergegeven als iemand rechtstreeks naar je profiel gaat.

Houd bij het publiceren rekening met het volgende:

• Lengte: berichten kunnen op de meeste servers tot 500 tekens lang zijn. Sommige beheerders hebben gekozen voor een grotere maximale berichtlengte. Ik zou zeggen dat je boven de 500 tekens van microblogging- naar reguliere-bloglengte gaat, maar de meningen hierover lopen uiteen. Sommige Mastodon-clients, zoals Ivory, tonen alleen de eerste 500 tekens en bieden een koppeling om de rest te bekijken.
• Zichtbaarheid berichten: Mastodon biedt vier manieren waarop je berichten zichtbaar kunnen zijn: Publiek, Privé, Alleen volgers en Alleen genoemde mensen. Publieke en Privé-berichten worden op dezelfde manier geplaatst maar privé-berichten kunnen niet worden gevonden via de ontdekfuncties zoals zoeken. Een Alleen volgers-bericht doet wat het zegt: het is alleen zichtbaar voor mensen die jou volgen. Volgers beperken is op Mastodon de beste manier om in de buurt te komen van een privé-account.
• Directe berichten: de zichtbaarheids-optie Alleen genoemde mensen is Mastodons implementatie van directe berichten (DM's) tussen individuele personen. (Directe berichten hebben in de web-app ook hun eigen tab.) Mastodon-gebruikers en de Mastodon-software waarschuwen nieuwelingen dat DM's niet end-to-end versleuteld zijn, dus dat admins die kunnen lezen op iedere server waar het bericht doorheen gaat. Maar dat geldt ook voor Twitter, alleen kan daar slechts iedereen die bij Twitter werkt met de juiste toestemming ieders DM's lezen. (Er is al een voorstel om Mastodon-DM's volledig te versleutelen, maar dit is nog niet uitgerold.)
• Inhoud-waarschuwing: je kunt elk bericht een inhoud-waarschuwing meegeven. Sommige mensen gebruiken dit voor onderwerpen waar sommigen zich misschien mentaal even op moeten voorbereiden, zoals zelfdoding, oorlog of racisme. Anderen gebruiken deze waarschuwingen als een soort onderwerpregel. En weer anderen negeren dergelijke waarschuwingen. Zo is er op Mastodon een levendig debat gaande over de vraag of "racisme" in een inhoud-waarschuwing nu een manier is om mensen die nauwelijks last van deze maatschappelijke ziekte hebben de mogelijkheid te bieden ongemak te voorkomen, of om de mensen die lijden onder onverdraagzaamheid de kans te geven berichten over te slaan die extra traumatiserend zouden kunnen werken. Er is hier duidelijk geen eenduidig antwoord op, alleen doorlopende discussies.
• Toegankelijkheid: de Mastodon-cultuur benadrukt al lang toegankelijkheid. Dit kan je het duidelijkst zien aan de eenvoudige mogelijkheid om een beschrijving te hangen aan afbeeldingen die je in een bericht zet. Je kunt maximaal vier afbeeldingen toevoegen. In de web-app klik je naast de voorvertoning van een geüploade afbeelding op bewerk en typ je een beschrijving of gebruik je een tekstherkenning-optie die tekst uit de afbeelding haalt.
• Hashtags: hashtags zijn essentieel in Mastodon: er is geen wereldwijde zoekmachine! Hashtags zijn het beste dat we hebben en ze genereren alleen resultaten binnen de feed van je aangesloten instances, niet over heel Mastodon (als er zoiets bestaat als “heel Mastodon”). Je kunt hashtags volgen zoals je mensen volgt.

Je kunt op Mastodon berichten bewerken of verwijderen nadat je ze hebt gemaakt. Net als Apple tegenwoordig doet in Berichten, worden bewerkte berichten gemarkeerd zodat de mensen die ze lezen zien dat er iets is veranderd, en zijn voorgaande versies van het bericht te zien. (Dit vereist een instance die Mastodon 4.0 of later draait, dat eind 2022 uitkwam.)

Als je details aan je profiel wilt toevoegen, kan je een bericht vastprikken. Klik op de •••-knop en kies Pin to Profile. Je kunt maximaal vijf berichten vastprikken voordat je berichten moet loshalen om ze te ruilen voor nieuwe.

Mastodon sorteert berichten via antwoorden, dus als je op iemand wilt reageren, klik je op de Reply-knop om je bericht aan de thread van dat gesprek te hangen. Klik je op de ster, dan markeer je een bericht als favoriet, en kun je ze vervolgens zien onder de tab Favorieten (doorgaans gespeld Favourites: Brits Engels voert de boventoon in de interface van de web-app).

Mastodon biedt een mogelijkheid om een bericht van een andere gebruiker op je tijdlijn te boosten (vergelijkbaar met retweeten). Er is nog geen equivalent van de “quote tweet”, waarbij je een boost kunt annoteren. Er wordt wel veel over gediscussieerd en er zal vast een oplossing voor verschijnen. (De discussie gaat over de vraag of quote-tweeten pesterijen aanmoedigt of een handige functie is met even grote goede en slechte kanten als een gewoon bericht plaatsen.)

Andere gebruikers kunnen bij elk bericht het totale aantal favoriet-markeringen en boosts zien, alsmede het aantal publieke antwoorden, waaronder berichten in de thread. Mastodons systeem houdt niet bij hoeveel mensen een bericht zien binnen de aangesloten instances. Dat is binnen die structuur ook amper mogelijk en gaat kennelijk ook in tegen de privacy en de op lokaal gebruik gerichte infrastructuur.

Nu je de basiswerking een beetje doorkrijgt, is de vraag: is Mastodon een plek waar jij je online leven wilt spenderen?

Is Mastodon iets voor jou?

Ik ben in oktober 2022 Mastodon naast Twitter gaan gebruiken en stapte helemaal over in november, vlak voor een lange reis naar het buitenland. Iedere keer als Elon Musk weer iets vreemds of grofs deed, of Twitter zich plotseling anders of bedenkelijk gedroeg, bijvoorbeeld door plotseling en zonder waarschuwing Twitter-apps van derden zoals Twitterific en Tweetbot de toegang te ontzeggen (zie “Twitter doet Twitter-apps van derden in de ban”, 20 januari 2023) zag Mastodon een golf aan nieuwe gebruikers binnenkomen. Tegen het einde van december 2022 begon het aardig aan te voelen als mijn volgers-kring vroeger op Twitter.

Wat is het grote verschil? Mastodon is stiller dan Twitter, omdat in absolute aantallen minder mensen berichten publiceren. Je ziet nooit berichten van mensen die je niet volgt, omdat die niet in je tijdlijn worden geduwd door een algoritme of omdat iemand betaalt om ze aan jou te laten zien. De tijdlijn wordt zelden beïnvloed door gebeurtenissen: Mastodon is niet ontworpen om een berichtenstroom te versterken maar om ze te verspreiden, dus de “Internet-hoofdpersoon van de dag”-verhalen die op Twitter ontstonden rondom mensen die op de voorgrond werden geplaatst (ten goede of ten kwade) lijken niet te ontstaan. En er is een opmerkelijk gebrek aan trollen die je doorgaans moet ontwijken. Pas enkele dagen geleden verscheen op mijn tijdlijn voor het eerst een daadwerkelijk vervelende account, een die een beledigende karikatuur gebruikte en waarin gesproken werd in een racistisch getint dialect. Er zijn er ongetwijfeld meer, maar door de moderatoren die vervelende instances en personen verwijderen, hebben grootscheepse trollen en cycli van beledigingen nog geen vat gekregen. (Je kunt vrij eenvoudig bezwaarlijke accounts op stil zetten of blokkeren, of zelfs hele instances van je tijdlijn verwijderen.)

Het is mogelijk dat met het aantal gebruikers ook de negativiteit zal toenemen, maar waarschijnlijk zakt het niet zo diep als de vreselijke ellende die je op commerciële diensten aantreft, die het moeten hebben van “engagement” en opleven van schandalige en boosmakende berichten. Moderatoren hebben veel meer macht over hun instances en de samenwerking met andere instances. Ik heb een hoop gesprekken gezien over hoe moderatoren contact opnemen met andere instances over beledigende gebruikers en wat te doen als ze geen antwoord krijgen. Het is plausibel dat mensen die alleen maar berichten om anderen te kwetsen van goed lopende instances worden verwijderd en overstappen naar instances waar ze alles kunnen maken, die vervolgens minder mogen samenwerken met de goed lopende instances. Er kan op deze manier een boel misgaan, maar tot nog toe gaat het eigenlijk heel goed.

Er is veel meer praten met gaande dan praten tegen, en hoewel het niet altijd beschaafd gaat (dat is waarschijnlijk niet mogelijk noch wenselijk) is er een kalmte en een gevoel van beheersing dat je elders gewoonweg niet vindt. Omdat niemand dingen door je tijdlijn dwingt of je voortdurend zegt dat je “geëngageerder” moet zijn kan je je eigen tempo volgen en beter je eigen lijn aanhouden.

Ik gebruik Ivory al weken en het is een transformerende ervaring bij het gebruik van Mastodon omdat het bekend aanvoelt na mijn gebruik van Tweetbot en is ontworpen op de huidige stroom berichten, favorieten en boosts op het netwerk. Voorgaande Mastodon-apps waren grotendeels gebouwd toen de berichtenstroom veel kleiner was, en werden geschreven door mensen die er hun vrije tijd in staken en de apps gratis weggaven. Veel van deze apps zijn snel verbeterd: van sommige zijn in de laatste paar maanden diverse updates uitgebracht, en betaalde apps zullen waarschijnlijk binnenkort functies bieden die een meer fulltime ontwikkeling vergen om te ondersteunen. Zelf heb ik voor een jaar betaald voor Ivory, maar je hoeft die niet te kiezen (of ergens voor te betalen) zolang je de web-app van Mastodon gebruikt of een van de steeds talrijkere gratis Mastodon-apps.

Het is een interessante tijd om iets nieuws te proberen. Als je Twitter frustrerend vindt of sociale netwerken afgezworen hebt, probeer Mastodon dan eens. Het is onder andere niet ontworpen om je verslaafd te maken. Dat is al een enorme verbetering. En met de groei van Mastodon en het volwassener worden van het Fediverse ontdekken we misschien dat het internet dat naar we dachten verloren was gegaan alleen maar in winterslaap was. Tijd om te ontwaken!